توضیحات
بارهنگ تخم‌مرغی، اسفرزه، اسپرزه نام علمی: Plantago ovata
بذر اسفرزه
نام یک گونه از سرده کک‌علفیان است. در ایران از جمله در بلندی‌های بالای ۲۵۰۰ متر در استان کهگیلویه و بویراحمد می‌روید. در زبان بلوچی به آن دانیچک می‌گویند و این گیاه در بلوچستان ایران و پاکستان به وفور رشد می‌کند که بلوچها تخم این گیاه را جهت رفع اسهال با ماست مخلوط کرده و به خورد بیمار می‌دهند که بسیار مؤثر است.
این گیاه علفی و یکساله، بدون ساقه یا دارای ساقه‌های کوتاه و برگ‌های باریک، دراز و نوک تیز با سه رگبرگ سراسری در جهت طول برگ، گل‌های کوچک آن به صورت سنبله‌های استوانه‌ای یا تقریباً مدور به طول ۳ تا ۱٫۵ سانتیمتر در راس دمگل ظاهر می‌شوند و محتوی دانه‌هایی به رنگ قهوه‌ای مایل به زرد هستند. ارتفاع این گیاه به ۳۵ تا ۱۰ سانتیمتر می‌رسد. میوه این گیاه پوشینه، شکوفا، دو خانه و محتوی معمولاً یک‌دانه کوچک، لغزنده و به رنگ قهوه‌ای در هر خانه است. این گیاه به حالت خودرو روی چمن‌های خشک، چراگاه‌ها، مزارع رها شده، علف زارها، کنار راه‌ها و جویبارها و بیابان‌های بایر دیده می‌شود.
شکل شناسی
این گیاه در مرحله رویش بیشتر به آب و هوای خشک و سرد نیاز دارد ولی در طول دوره رسیدن بذر و برداشت نیاز به هوای خشک و آفتابی دارد. کاشت تا برداشت تکثیر بوسیله دانه و در زمین‌های شنی قابل نفوذ، شخم زده و عاری از علف‌های هرز صورت می‌گیرد. برای این کار ابتدا، شیارهایی به عمق ۴ تا ۵ سانتیمتر و به فواصل ۶۰ سانتیمتر، در زمین ایجاد می‌کنند. سپس دانه‌ها را هنگام بهار در این شیارها می‌کارند و نیز غلتک ملایمی بر روی آن‌ها می‌زنند، تا دانه‌ها از قشر نازک خاک پوشیده گردند. معمولاً پس از نمو دانه‌ها و پیدا شدن گیاهان جوان، فاصله آن‌ها را از یکدیگر به نحوی زیاد می‌کنند که هر پایه از دیگری لااقل ۱۰ تا ۱۵ سانتیمتر فاصله داشته باشد. مقدار بذر مورد نیاز ۵ تا ۷ کیلوگرم در هکتار است. طول مدت جوانه زنی ۷ تا ۱۰ روز می‌باشد. گیاه احتیاجات آبی متوسطی دارد، ۵ تا ۶ آبیاری سبک به دلیل سیستم ریشه‌ای کوچک در طول دوره رویش برای گیاه کافی است، آبیاری دوم باید با یک وقفه ۱۰ تا ۱۵ روزه صورت گیرد. احتیاجات غذایی گیاه پایین است،
منبع: ویکی پدیا
ترکیبات و اثر
اسپرزه دارای اسید گالیک و تانیک و نیز گلیکوزیدی به نام اوکوبین(Aucubine) در قسمت‌های مختلف و مقدار فراوانی لعاب است به‌طوری که با قرار گرفتن دانه در آب پوسته خارجی آن متورم می‌شود و پس از پاره شدن لعاب از آن خارج می‌گردد. در حدود ۳۰ درصد پوشش دانه اسپرزه را یک ماده جاذب آب تشکیل می‌دهد که لیزاب نامیده می‌شود و پس از خیس شدن و جذب آب، لعاب می‌دهد همین که دانه اسفرزه با آب آغشته شد در حدود ۱۰ برابر حجم خودش متورم می‌شود و به شکل لعابی در می‌آید.
اسپرزه یک گیاه علفی یک ساله و به بلندی ۳۵–۱۰ سانتیمتر می‌باشد. برگ‌های آن باریک، دراز، نوک تیز و مجتمع به وضع متقابل یا سه تایی بر روی ساقه هستند. گل‌های آن به صورت مجتمع در کناره برگ‌های قسمت‌های انتهایی ساقه، به صورت سنبله‌هایی واقع بر روی پایه بلند ظاهر می‌گردند. میوه اش محتوی یک‌دانه کوچک، لغزنده و به رنگ قهوه‌ای می‌باشد.
منبع: ویکی پدیا
کاربرد
سفت‌کننده شکم، ضد زخم روده و معده، ضد حرارت و عطش، ضد اسهال ساده و خونی، ضد خون‌ریزی سینه، نشاط‌آور و ضد تب و لرز. آن را در آب بریزید و بگذارید بماند و دائم به جای آب خوردن از آب آن میل کنید، اگر دائم جرعه جرعه نوشیده شود گرفتگی صدا که از گرمی و حرارت باشد را برطرف می‌سازد، در موارد کاهش درد و رفع خارش و قطع خون‌ریزی بواسیر نافع است. آن را با عناب در آب بچسبانید و آب آن را صبح ناشتا بخورید و با آب آن بدن را هم بشویید خارش قسمت‌های زنانه یا واژینال را برطرف می‌سازد. آب دم کرده آن را بنوشید، مدر است و برای سوزاک مفید می‌باشد. ۲۰ گرم در یک لیوان آب جوشانده و ۴ روز تکرار شود دافع سنگ کیسه صفرا است. اگر اسفرزه را با تخم شربتی و خاکشیر (هر کدام ۱۰۰ گرم) ترکیب کرده و هر روز یک قاشق سوپخوری آن را در ۲ لیوان آب حل کرده مصرف کنیم برای رفع خارش تن و تصفیه خون و باز شدن اشتها مفید است. هر روز صبح، ظهر و شب هر بار یک قاشق شربت خوری از آن را در یک فنجان آبجوش بریزید بعد با نبات شیرین نموده بخورید، اسهال خونی را درمان می‌کند، از خون‌ریزی زیاد و قاعدگی جلوگیری می‌نماید. آن را بو دهید و هر روز بخورید. اسهالهای طولانی و مزمن را درمان می‌کند. لعاب آن را دائم در گلو قرقره کنید و هم جرعه جرعه بخورید، گلودرد را درمان می‌کند و اگر آب آن دردهان نگه دارید برفک و سوختگی و تاول و زخمهای دهان رادرمان می‌کند. آن را بکوبید، بعد با سرکه خمیر نموده و هر روز صبح و شب روی محل ضماد بگذارید سالک را درمان می‌کند.(همراه مصرف آب فراوان استفاده شود)
هشدار
مصرف اسفرزه میتواند در جذب بسیاری داروها، از جمله داروهای درمان دیابت، ضد صرع، افسردگی و برخی داروهای مرتبط با مشکلات قلبی و کاهش چربی خون اختلال ایجاد کند. مصرف اسفرزه برای زنان باردار و کودکان زیر ۴ سال میتواند مضر باشد. اسفرزه بهتر است ۴ ساعت قبل یا بعد از استفاده دارو مصرف شود. مشاوره پزشک در این مورد مهم است.
پیشنهاد می شود برای نتیجه گیری هرچه بهتر در فرایند کاشت بذر اسفرزه ، مطلب شرایط کاشت و جوانه زنی بذر را مطالعه فرمایید.
کاشت بذر اسفرزه
پس از رفع کامل سرما، اگر قصد کاشت بذر اسفرزه در باغچه یا زمین را دارید ابتدا به مقدار ۱۵% کود دامی (کود گاوی پوسیده یا مرغی پوسیده)یا کمپوست و خاک برگ را به ۲۰ سانتیمتر بالایی خاک اضاف نموده و مخلوط نمایید سپس بذر اسفرزه را در سطح خاک پخش نمایید و با لایه بسیار نازک خاک بپوشانید.
در مرحله بعد آبیاری به شکلی باشد که بذر اسفرزه جابه جا نشوند. تا زمان جوانه زنی بذر ها خاک خشک نشود و البته آبیاری بیش از حد نیز نباشد. پس از جوانه زنی بذرها و رسیدن گیاه به سایز مناسب آبیاری را کمتر نمایید و ۷ روز یکبار باشد.
اگر قصد کاشت بذر اسفرزه در گلدان را دارید گلدان و یا سینی نشا را از خاک مخصوص گلدان و یا خاک استارتر پر نموده و سپس بذرها را در سطح خاک پخش نمایید و با لایه بسیار نازک خاک بپوشانید و آبیاری نمایید، و با یک مشما سوراخ دار بپوشانید. تا زمان جوانه زنی بذر ها خاک خشک نشود و البته آبیاری بیش از حد نیز نباشد. پس از جوانه زنی بذرها مشما را بر می داریم و با رسیدن گیاه به سایز مناسب آبیاری را کمتر کرده و هر زمان سطح خاک مقداری خشک شد آبیاری نمایید. گیاه رشد مناسبی در محل نیمه آفتاب گیر و یا محل با نور فراوان و نیمه سایه دار دارد.
